ΤΑΡΑΤΣΟΚΗΠΟΣ...Ο ΚΗΠΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ: Πράσινη στέγη στο "Ronald McDonald House" στο Έσεν, Γερμανίας

Πράσινη στέγη στο "Ronald McDonald House" στο Έσεν, Γερμανίας – Κτίριο σχεδιασμένο από τον Friedensreich Hundertwasser για τις οικογένειες με κρισίμως άρρωστα παιδιά

Εικόνα 1. Το “Ronald Mc Donald House” στο Έσεν Γερμανίας, Αύγουστος 2005

Εισαγωγή

Το “Ronald Mc Donald House” (κτίστηκε το 2005 μετά από 1,5 χρόνο περιόδου κατασκευής) στο Έσεν Γερμανίας παρέχει προσωρινή διαμονή σε οικογένειες των οποίων τα κρισίμως άρρωστα παιδιά βρίσκονται υπό θεραπεία στο γειτονικό Πανεπιστήμιο Clinic στο Έσεν. Περιλαμβάνει 17 διαμερίσματα, άνετους κοινόχρηστους χώρους, μια μεγάλη κουζίνα, δωμάτια παιχνιδιού και χόμπι, καθώς και μια πράσινη όαση -τα αίθρια και τις πράσινες στέγες τα οποία βοηθούν τις οικογένειες να αναπαυθούν και να αποσπαστούν λίγο από τον καθημερινό αγώνα που δίνουν επισκεπτόμενοι την κλινική για να στηρίξουν τα παιδιά τους. Με αυτόν τον τρόπο οι γονείς και συγγενείς έχουν την ευκαιρία να επανακτήσουν δυνάμεις και να δώσουν στους νεαρούς ασθενείς αυτό που τα φάρμακα είναι αδύνατο να τους προσφέρουν: αγάπη, δύναμη και αυτοπεποίθηση.

Μια έρευνα που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο του Groningen (Ολλανδία) έδειξε πως αν τα παιδιά συνοδεύονται από οικογενειακά μέλη στο νοσοκομείο, ο χρόνος διαμονή τους σε αυτό μπορεί να μειωθεί κατά το ένα τρίτο. Το “Ronald Mc Donald House” στο Έσεν παρέχει μια ατμόσφαιρα που επιτρέπει σε αυτούς που ζουν εκεί, να κοινωνικοποιηθούν με άλλους και να βοηθήσουν τον εαυτό τους να επανακτήσουν δύναμη για τη στήριξη των παιδιών τους. Τα οφέλη των πράσινων στεγών συμβάλλουν σε αυτό σημαντικά αφού οι ίδιες προσφέρουν στους χρήστες τους αναψυχή και ένα αίσθημα ευεξίας. Αυτοί δε που ζουν κάτω από αυτές, απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα της θερμομόνωσης όλον το χρόνο, το αίσθημα της ασφάλειας και τη μυρωδιά του δάσους και των λιβαδιών.

Η βασική ιδέα του Hundertwasser

Το “Ronald Mc Donald House” στο Έσεν, είναι ένα από τα τελευταία κτίρια που σχεδιάστηκαν από τον καλλιτέχνη Friedensreich Hundertwasser, ο οποίος πέθανε το Φεβρουάριο του 2000. Ακολουθώντας την αρχή του Hundertwasser πως «ό, τι βρίσκεται στο οριζόντιο επίπεδο στο τοπίο είναι ένα μέρος της φύσης», όλες οι στέγες «πρασίνισαν» και «δασοποιήθηκαν» από το στάδιο του σχεδιασμού κιόλας. Ένας κρατήρας ηφαιστείου και μια προστατευτική σπηλιά ήταν η έμπνευση για αυτό το φιλικό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον, δημιούργημα αρχιτεκτονικής.

Ιστορικό σχεδιασμού

Ο περαιτέρω σχεδιασμός και τρόπος διαχείρισης της περιοχής αναλήφθηκαν από την εταιρεία του Heinz Springmann, η οποία ήταν ήδη υπεύθυνη για άλλα έργα του Hundertwasser όπως για παράδειγμα το «Ζώντας στον πύργο βροχής» (Plochingen) και το «Η σπείρα δάσους» (Darmstadt). Η κατασκευή του έργου έγινε από την εταιρεία “Strabag AG Hochbau Ost”. Από το Νοέμβριο του 2004 και μετά, η εταιρεία “GRÜN + DACH Jürgen Quindeau” που εξειδικεύεται στις πράσινες στέγες συμμετείχε στο έργο για το κομμάτι των πράσινων στεγών (σχεδιασμός και κατασκευή).

Εικόνα 2. Μέρος της πράσινης στέγης, Απρίλιος 2009

Βασικές αρχές για το σχεδιασμό και την εκτέλεση της εργασίας της πράσινης στέγης κατά Hundertwasser

Ο ονομαστός «κανόνας του Hundertwasser» για την λεπτομερή εκτέλεση των Hundertwasser έργων αρχιτεκτονικής και η παρατήρηση της φιλοσοφίας του Hundertwasser Friedensreich οδήγησαν στις ακόλουθες «απαιτήσεις» για το σχεδιασμό και την εκτέλεση των πράσινων στεγών κατά αυτόν.

-Μια στρώση εδάφους (πάχους το λιγότερο 50-60 εκ.) πρέπει να τοποθετηθεί πάνω στις στέγες. Κηπουροί πρέπει να προσληφθούν από την αρχή για να προσέχουν τα φυτά στο κλιμακοστάσιο, στις περιοχές γύρω από τα «δέντρα -ενοίκους» (αναλύονται παρακάτω) και τη βλάστηση στη στέγη. Θα πρέπει να υπάρχει τρόπος άρδευσης για όταν απουσιάζουν.

-Τα «δέντρα – ένοικοι» πρέπει να εγκατασταθούν σύμφωνα με το σχέδιο. Οι σταυροί των παραθύρων παραμένουν.

- Οι στέγες πρέπει να φυτευτούν πυκνά με δέντρα και θάμνους, η επιλογή των φυτών δεν πρέπει να περιλαμβάνει τυπικά καλλωπιστικά δέντρα αλλά κυρίως φυτά που ευδοκιμούν στην περιοχή.

- Απλό γρασίδι να αναπτύσσεται στο έδαφος – φυσικό και άκοπο

- Το κομμάτι του εδάφους που έχει «καλυφθεί και σκοτωθεί» από το κτίριο θα πρέπει να «μετακομίσει» στη στέγη. Η στρώση του εδάφους στις στέγες πρέπει να έχει βάθος αρκετό ώστε και δέντρα ηλικίας 100 ετών – και μεγάλα δέντρα να μπορούν να αναπτυχθούν σε αυτό.

Εξωτερικά το κτίριο παραπέμπει σε κρατήρα ηφαιστείου. Η κύρια στέγη ξεκινά από το επίπεδο του εδάφους και μετά σηκώνεται σταδιακά. Αγγίζει το μήκος περίπου των 75 μέτρων και πλάτος 8 – 9 μέτρων. Η κλίση της στέγης είναι από 5 έως και 35 μοίρες και στον πόδα του κύριου πύργου (αυτός που εξέχει απ’ όλα τα κτίρια), η στέγη φτάνει το ύψος των περίπου 15 μέτρων. Η συνολική επιφάνεια στέγης συμπεριλαμβανόμενου και μιας βεράντας – ταρατσόκηπου είναι γύρω στα 1200 τ.μ., από τα οποία τα 950 έχουν «δασοποιηθεί», ενώ τα υπόλοιπα 250 αποτελούνται από μονοπάτια και αυλές. Όλες οι στέγες είναι οπλισμένου σκυροδέματος με θερμική μόνωση και στεγανοποίηση και με ειδικές μεμβράνες (με πίσσα) που δεν αφήνουν τις ρίζες να διαπεράσουν.

Σχεδιασμός πράσινης στέγης

Στρώμα ινών πολυεστέρα με 500 g/m² στρώθηκε αρχικά σε όλη την περιοχή των στεγών για προστασία και για την απορρόφηση των υδάτων. Κατόπιν, τοποθετήθηκαν διάφορα πάνελ αποστράγγισης ανάλογα με την αντίστοιχη κλίση της οροφής. Αυτά τα συμπαγή πάνελ αποστράγγισης, τα οποία μπορούν να κατασκευαστούν από διάφορα υλικά, δεν αλλάζουν ούτε θέση, ούτε σχήμα και εγγυώνται την αξιόπιστη αποστράγγιση του πλεονάσματος των όμβριων υδάτων καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του κτιρίου. Επιπροσθέτως, μπορούν να απορροφήσουν και να εξουδετερώσουν τις δυνάμεις διάτμησης που εμφανίζονται σε περιοχές της στέγης με ρίξεις.

Στις επίπεδες περιοχές της στέγης εφαρμόστηκε, το σύστημα αποστράγγισης και αποθήκευσης νερού “Floradrain -FD 25”, το οποίο είναι φτιαγμένο από ανακυκλωμένο πολυαιθυλένιο. Έχει πάχος 25 χιλιοστών, με κοιλότητες αποθήκευσης νερού, ανοίγματα διάχυσης και σύστημα καναλιών στην κάτω μεριά. Πάνω από αυτό, στις περιοχές βλάστησης, χρησιμοποιήθηκε ένα σύστημα φίλτρου φτιαγμένο από πολυπροπυλένιο με βάρος 100 g/m².

Εικόνα 3. Εγκατάσταση αποστραγγιστικών στοιχείων

Η αντοχή του υλικού της τάξεως των 250 kN/m², επέτρεψε σε όλα τα μονοπάτια και τα πλακόστρωτα να κτιστούν με το ίδιο αποστραγγιστικό στοιχείο, αφού οι κοιλότητες είχαν γεμίσει με πλέγμα ασβεστόλιθου μεγέθους 2-5 χιλ. Στις απότομες και κεκλιμένες περιοχές της στέγης το στοιχείο της αποστράγγισης λειτούργησε σαν μόνιμο καλούπι, γεμίστηκε με σκυρόδεμα απ’ ευθείας. Αυτό εξασφάλιζε και την απορροή των πλεοναζόντων υδάτων. Όλα τα μονοπάτια και τα πλακόστρωτα στις στέγες, κατασκευάστηκαν σύμφωνα με αυτήν την αρχή, από μια κατασκευαστική εταιρεία δρόμων.

Η βλάστηση στις περιοχές της στέγης όπου η κλίση ήταν γύρω στις 35 μοίρες, αποτέλεσε μια ειδική πρόκληση και έναν σίγουρα περιοριστικό παράγοντα για το είδος της φύτευσης που θα επιλεγόταν, έχοντας υπόψη και του Hundertwasser τη φιλοσοφία για τις «δασωμένες οροφές».

Οι διατμητικές μπάρες είχαν σχεδιαστεί εκ των προτέρων και τσιμεντοποιήθηκαν απ’ ευθείας πάνω στη στέγη. Τοποθετήθηκαν περίπου κάθε 5 μέτρα και λειτούργησαν ως συναρμογή για τα στοιχεία απορροής τύπου “Floraset -FS 75” που χρησιμοποιήθηκαν στο έργο για τις περιοχές της στέγης με κλίση 20˚. Το στοιχείο της αποστράγγισης είχε εξοχές που αλληλοσυνδέονταν με το στρώμα του εδάφους ώστε να «απορροφούν» τη δύναμη που ασκούταν από το έδαφος. Είχε πάχος 75 χιλ. και ήταν φτιαγμένο από ανακυκλούμενο EPS. Είχε επίσης ανοίγματα διάχυσης και σύστημα καναλιών στην κάτω μεριά που εγγυούταν την ικανή αποστράγγιση του περίσσιου νερού.

Εικόνα 4. “Georaster” σε περιοχές της στέγης 35˚

Συμβατικά αποστραγγιστικά πάνελ δεν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν στις πιο απότομες σε κλίση περιοχές της στέγης. Γι’ αυτόν το λόγο, στις περιοχές της στέγης με κλίση 35˚ χρησιμοποιήθηκε “Georaster” (στοιχεία πλέγματος από HD – PE) με ενισχυμένη κεντρική μπάρα και συνδέσεις τύπου «βύσμα με κλικ». Αυτή η στρώση είχε 10 εκ. πάχος και τα στοιχεία της είχαν διαστάσεις 54 Χ 54 εκ. . Απλώθηκε ως διαρθρωτική ενίσχυση και υποστηρίχθηκε από τα αντίστοιχα διατμητικά εμπόδια.

Κατόπιν, το υπόστρωμα βλάστησης για πράσινη στέγη εντατικού τύπου εγκαταστάθηκε στις περιοχές όπου είχε προγραμματιστεί φύτευση. Χρησιμοποιήθηκε ένα δοκιμασμένο και καταξιωμένο εντατικό υπόστρωμα, που η βάση του ήταν ανακυκλωμένα τούβλα και ήταν εμπλουτισμένο με ώριμο λίπασμα και με πηλό.

Φύτευση

Του Hundertwasser η αρχή για «δασωμένες οροφές» ικανοποιήθηκε με τη φύτευση 50 δέντρων και παραπάνω από 100 θάμνους. Στην αρχή, ο δασικός χαρακτήρας δεν είχε αποδοθεί πλήρως, αλλά αν σκεφτεί κανείς ότι κάθε δέντρο καταλαμβάνει ουσιαστικά 19 τετραγωνικά μέτρα (ή 4,35 Χ 4,35 μ.) ελεύθερου χώρου κατά μέσο όρο, μπορεί εύκολα να συνειδητοποιήσει πόσο καλά θα αναπτυχθεί το «δάσος» στα επόμενα χρόνια. Σε μερικές περιπτώσεις το μέγιστο ύψος έχει ήδη επιτευχθεί. Φυτεύτηκε μια ποικιλία δέντρων που ευδοκιμούσαν στην περιοχή όπως Αγριομηλιά, Ροβίνια, Σφένδαμος, Φιλύρα κτλ. και καρποφόρων όπως Μηλιά, Κερασιά, Αχλαδιά. Από θάμνους επιλέχθηκε Χιονόσφαιρο, Πασχαλιά, Αγριοτριανταφυλλιά, Κρανιά, Λευκαγκαθιά, Γιασεμί κτλ

Τα δέντρα φυτεύτηκαν με περίμετρο κορμού γύρω στα 20 εκ., το οποίο αντιστοιχεί σε ύψος 4-6 μ., εξασφαλίζοντας τη διάρκεια και το ασφαλές «αγκυροβόλιο» των δέντρων. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε πως εφαρμόστηκε και μια τεχνική για σταθεροποίηση των ριζικών μπαλών με ένα αόρατο υπεδάφιο σύστημα αγκυροβόλησης με ειδικές υφασμάτινες ζώνες. Η «μπάλα ρίζας» του δέντρου περιβλήθηκε με ένα πλέγμα και ελκύσθηκε δυνατά σε ένα οπλισμένο χαλί χάλυβα με χρήση ιμάντων 50χιλ. πλάτους και ζωνών κατασκευασμένων από ύφασμα πολυεστέρα. Έτσι δε θα χρειαζόταν ποτέ η «διόρθωση» του τεντώματος των δέντρων και σε συνδυασμό με το επιπλέον φορτίο του υποστρώματος της οροφής, οι ανάγκες συντήρησης θα λιγόστευαν. Επιπλέον, την αισθητική της πράσινης στέγης δε θα τη χαλούσαν τα καλώδια για την αγκυροβόληση των δέντρων.

Εικόνα 5. Σύστημα Αγκυροβόλησης των δέντρων

Τα μείγματα σπόρων “Blossoming meadow” και “embankment grass” φυτεύτηκαν ως βάση για τις πράσινες περιοχές. Η φυσική περαιτέρω ανάπτυξη ή μεταβολή του αποθέματος βλάστησης μέσω «αποικισμού» από τα φυτά της γύρω περιοχής ήταν σαφώς επιθυμητή και σύμφωνη με τη φιλοσοφία του Friedensreich Hundertwasser.

«Δέντρα – ένοικοι»

Τα γνωστά «δέντρα – ένοικοι» αποτελούν έναν ειδικό τρόπο φύτευσης και έχουν ως αποτέλεσμα τη συνεισφορά στη φύση όπως επιθυμεί ο Hundertwasser: «Το “δέντρο – ένοικος” είναι ένας αγγελιοφόρος του δάσους, ενός φυσικού περιβάλλοντος μέσα στην πόλη. Αποτελεί ένα δώρο του κτιρίου στο περιβάλλον και αποτυπώνει το «παρελθόν» της περιοχής όπου βρίσκεται το κτίριο. Στην ουσία οι άνθρωποι επιστρέφουν εθελοντικά μικρές περιοχές των τετραγωνικών μέτρων που χρησιμοποιούν για κατοικία, στη φύση.»

Τα «δέντρα – ένοικοι» ζουν σε μια περιοχή τύπου «στοά» του σπιτιού μεγέθους περίπου ενός τετραγωνικού μέτρου, το οποίο χωρίζεται κανονικά από το υπόλοιπο του εσωτερικού του σπιτιού και έχει πρόσθετα παράθυρα. Το δέντρο έχει τη μπάλα – ρίζας στο δωμάτιο ενώ η κόμη του μεγαλώνει έξω από το παράθυρο. Η κάθε οικογένεια που μοιράζεται αυτό το διαμέρισμα με το «δέντρο – ένοικο», είναι υπεύθυνη για τη φροντίδα του.

Παρακολουθώντας τη μετέπειτα ανάπτυξη

Τα πρώτα 4 χρόνια μετά την ολοκλήρωση της φύτευσης, όλη η βλάστηση αναπτύχθηκε καλά χάρη στην ολοκληρωμένη και ειδική φροντίδα από τους κηπουρούς της πράσινης στέγης. Επιπρόσθετη άρδευση κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, το τακτικό κούρεμα των λιβαδικών περιοχών και το ξεχωριστό κλάδεμα κόμης για κάθε δέντρο, σταθεροποίησαν τη βλάστηση στις πράσινες στέγες και εξασφάλισαν τη μακροχρόνια σταθερότητά τους. Όλη η βλάστηση άντεξε τον τυφώνα «Kyrill» την άνοιξη του 2007 χωρίς ζημιές. Παρ’ όλ’ αυτά, η περαιτέρω ανάπτυξη και φροντίδα συντήρησης μιας τέτοια εντατικού τύπου πράσινης στέγης είναι πολύ σημαντική και εξαρτάται κυρίως από τους κηπουρούς της πράσινης στέγης όπως αναφέρει και ο Hundertwasser. Για την επιπλέον ανάπτυξη της βλάστησης και συγκεκριμένα την ανάπτυξη και ζωτικότητα των δέντρων σε αυτήν την περιοχή, πρέπει να δοθεί δέουσα προσοχή επειδή ο τύπος της συγκεκριμένης πράσινης στέγης είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστος. Υπάρχουν μόνο λίγες συγκρίσιμες περιοχές τέτοιων πράσινων στεγών (με δέντρα ένοικους κτλ) που σημαίνει πως αυτό το έργο προσφέρει μια τρομερή ευκαιρία να παρατηρήσει κανείς την ανάπτυξη της βλάστησης και να αποκομίσει ανεκτίμητη εμπειρία για μελλοντικά ανάλογα έργα.

Επίλογος

Υπάρχουν φυσικά πολλές διαφορετικές απόψεις για τον Hundertwasser και την αρχιτεκτονική του, αλλά αν αναλογιστεί κανείς πόσο πολύ υπερμάχησε της ανάπτυξης των πράσινων στεγών κατά το 1968, γρήγορα συνειδητοποιεί πως η φιλοσοφία και τα έργα αρχιτεκτονικής του έπαιξαν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα διάδοση των πράσινων στεγών: «Αλλά είμαι σίγουρος πως οι κυβερνήσεις σε λίγα χρόνια θα αναγκαστούν να περάσουν νόμους που θα επιβάλλουν το κάθε σπίτι, το κάθε κτίριο γκαράζ, το κάθε εργοστάσιο – ειδικά το κάθε εργοστάσιο- θα πρέπει να έχουν στη στέγη τους μία στρώση εδάφους πάχους ανάμεσα στο 1 και στα 2 μέτρα, για λιβάδια, δάση, πάρκα, κήπους, γεωργία με αγελάδες..» (F. Heundertwasser, 1968).

Αυτό έχει ήδη γίνει πραγματικότητα στη στέγη του “Ronald Mc Donald House” στο Έσεν, ακόμα και χωρίς στρώση δύο μέτρων εδάφους. Αποτελεί ένα ξεχωριστό έργο πράσινης στέγης, ενώ η συντήρηση και παρατήρηση της μετέπειτα ανάπτυξής του είναι σίγουρα ενδιαφέρουσα και διαφωτιστική. Το σπίτι βρίσκεται στο Grugapark στο Έσεν, στη βορειότερη άκρη του πάρκου κοντά στον πορτοκαλεώνα. Αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα μέρος που αξίζει να δει κανείς, ενώ αποκτά γρήγορα γοητευμένους θαυμαστές.