Κάθετοι κήποι. Αισθητική και περιβαλλοντική αναβάθμιση στο αστικό τοπίο.

Κάθετοι κήποι.

Μια εισαγωγική αναφορά στην έννοια και εφαρμογή του κάθετου κήπου.

     Ο όρος “κάθετος κήπος” χρησιμοποιείται για να περιγράψει την φύτευση κάθετων επιφανειών όπως προσόψεις κτηρίων, εσωτερικοί ή εξωτερικοί τοίχοι, κολώνες, αψίδες, φράχτες κ.λ.π. Ένας κάθετος κήπος μπορεί να καλύψει ένα ολόκληρο κτήριο ή ένα μικρό μέρος ενός τοίχου. Μπορεί ακόμα να αποτελεί και μία αυτόνομη φυτεμένη κάθετη επιφάνεια. Οι κάθετοι κήποι αναφέρονται και σαν “πράσινοι τοίχοι” (green walls), “βιοτοίχοι” (biowalls), “οικοτοίχοι” (ecowalls) ή “ζωντανοί τοίχοι” (living walls). Συνήθως κάθε ένας από αυτούς τους χαρακτηρισμούς περιγράφει ένα συγκεκριμένο τύπο κάθετου κήπου.

             Η τεχνολογία των κάθετων κήπων είναι ότι πιο σύγχρονο έχει να επιδείξει η αρχιτεκτονική τοπίου. Πολλοί σύγχρονοι κατασκευαστές θεωρούν, και όχι άδικα, “πατέρα” των κάθετων κήπων τον γνωστό για τα έργα του βοτανολόγο Patrick Blanc. Ωστόσο αξίζει να αναφερθεί ότι πολύ νωρίτερα ο Stanley Hart White, καθηγητής αρχιτεκτονικής τοπίου στο πανεπιστήμιο της Ιλινόης, είχε κατασκευάσει έναν κάθετο κήπο χρησιμοποιώντας αυτόνομες φυτεμένες μονάδες που μπορούσαν να δομηθούν και να δημιουργήσουν τοίχο σε μεγάλο ύψος. Ο ίδιος ονόμασε την εφεύρεση του “βοτανικά τούβλα” και την κατοχύρωσε το 1938 με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας με τίτλο “αρχιτεκτονική δομή και σύστημα που φέρει βλάστηση” (vegetation-Bearing Architectonic Structure and System).

 

Γιατί κάθετος κήπος;

Εκτός από την αισθητική αναβάθμιση του κτιρίου και της γύρω περιοχής, οι κάθετοι κήποι έχουν να παρουσιάσουν πολλά περιβαλλοντικά αλλά και οικονομικά πλεονεκτήματα.

1. Καταρχήν έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλουν στη θερμική μόνωση του κτηρίου αφού ο αέρας που εγκλωβίζεται μέσα στο φυτικό υλικό δημιουργεί ένα μονωτικό στρώμα. Επιπλέον το καλοκαίρι η έντονη εξατμισοδιαπνοή των φυτών αλλά και η σκίαση που προσφέρουν, διατηρούν τη θερμοκρασία του κτηρίου μειωμένη σε σχέση με αυτή που θα επικρατούσε αν δεν υπήρχε ο κάθετος κήπος. Το χειμώνα το φυτικό υλικό εμποδίζει τον κρύο αέρα να ψύξει το κτήριο. Αυτόματα βελτιώνεται η ενεργειακή απόδοση του κτηρίου και μειώνεται το κόστος για τη θέρμανση και το δροσισμό του. Σε αστικό επίπεδο, ένα δίκτυο κτηρίων με κάθετους κήπους και φυτεμένα δώματα θα συντελούσε στη μείωση του φαινομένου της θερμής αστικής νησίδας.
2. Η ηχομόνωση που προσφέρει ο κάθετος κήπος στο κτίριο είναι επίσης σημαντική, ιδιαίτερα για τα κτίρια που βρίσκονται σε πολυσύχναστα σημεία του αστικού ιστού. Η χρήση φυτικού υλικού για μείωση του θορύβου είναι γνωστή και εφαρμόζεται συχνά, σε αυτοκινητόδρομους, σιδηροδρομικές γραμμές κ.λ.π. Στην περίπτωση των κάθετων κήπων η ηχομόνωση δεν οφείλεται μόνο στο φυτικό υλικό αλλά και στο μέσο ανάπτυξης των φυτών.
3. Οι κάθετοι κήποι συμβάλουν στον καθαρισμό της ατμόσφαιρας αφού σημαντική ποσότητα μικροσωματιδίων εγκλωβίζεται στο φυτικό υλικό και το υπόστρωμα ανάπτυξης. Επιπλέον προφυλάσσουν το εσωτερικό του κτηρίου από τους εξωτερικούς αέριους ρύπους και τη σκόνη αφού λειτουργούν σαν φίλτρα, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η ποιότητα του αέρα εντός του κτιρίου.
   Οι κάθετοι κήποι προστατεύουν άμεσα και το ίδιο το κτίριο. Εκτός από τη μείωση της διακύμανσης της θερμοκρασίας, που είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τη φθορά των υλικών, προστατεύουν τα δομικά υλικά του κτιυρίου από την έκθεση τους στην υπεριώδη ακτινοβολία.
4. Επιπλέον οι κάθετοι κήποι μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό εργαλείο στη διαχείριση των όμβριων υδάτων. Είναι γνωστό ότι τόσο το φυτικό υλικό όσο και το μέσο ανάπτυξης μπορούν να φιλτράρουν τα όμβρια ύδατα και να συγκρατήσουν ρύπους. Επιπλέον συγκεκριμένα φυτά μπορούν ακόμα και να μεταβολίσουν επικίνδυνους ρύπους όπως τα βαρέα μέταλλα που συχνά υπάρχουν στα βρόχινα νερά.
5. Ένα ακόμα από τα περιβαλλοντικά οφέλη που έχουν να παρουσιάσουν οι κάθετοι κήποι είναι ότι συντελούν στην αύξηση της βιοποικιλότητας και της επανένταξης φυτικών και ζωικών ειδών σε έντονα αστικοποιημένες περιοχές.
6. Τέλος αξίζει να σημειωθεί η συμβολή των κάθετων κήπων στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής. Πολλές είναι οι μελέτες που αποδεικνύουν τη θετική επίδραση του πράσινου στην ψυχική αλλά και τη σωματική υγεία των πολιτών. Πόσο μάλλον όταν η νέα βλάστηση εντάσσεται στο τοπίο μέσω ενός καλοσχεδιασμένου και αισθητικά αναβαθμισμένου έργου!

“Πράσινες προσόψεις” και “Ζωντανοί τοίχοι”

Πρακτικά οι κάθετοι κήποι χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις “πράσινες προσόψεις” και τους “ζωντανούς τοίχους”.

Θα μπορούσε να πει κανείς πως ο πιο απλός “πράσινος τοίχος” μπορεί να δημιουργηθεί με τη φύτευση αναρριχόμενων φυτών στο έδαφος ή σε φυτοδοχεία. Τα αναρριχώμενα θα αναπτυχθούν και τελικά θα καλύψουν τον τοίχο ή ένα μέρος του. Σε αυτή τη σκέψη στηρίζονται οι “πράσινες προσόψεις”. Φυσικά η τεχνολογία τους δεν είναι τόσο απλοϊκή, αφού για τη δημιουργία τους χρησιμοποιούνται ειδικές δομές που υποστηρίζουν τα αναρριχώμενα φυτά (ώστε να μην επηρεάζουν τον τοίχο), τα οποία φυτεύονται είτε στο έδαφος, είτε σε φυτοδοχεία ενδιάμεσα του τοίχου (παράθυρα, μπαλκόνια). Εκτός από αναρριχώμενα χρησιμοποιούνται και κρεμοκλαδή φυτά, τα οποία μπορεί να είναι φυτεμένα ακόμα και σε ταρατσόκηπο. Οι “πράσινες προσόψεις” μπορούν να δημιουργήσουν και αυτόνομους κάθετους κήπους, όπου δεν είναι απαραίτητη η παρουσία κάποιου τοίχου.

 1. Συστήματα “πράσινων προσόψεων”

Με μεταλλικό πλέγμα: Το μεταλλικό πλέγμα στερεώνεται στον τοίχο και αφήνει ένα μικρό κενό από αυτόν (περίπου 3cm), έτσι ώστε τα φυτά να μην ακουμπούν τον τοίχο και τον καταστρέφουν. Το πλεονέκτημα αυτού του συστήματος είναι ότι πρόκειται για μία σχετικά εύκολη εγκατάσταση με μικρό κόστος κατασκευής και συντήρησης. Στα μειονεκτήματά του περιλαμβάνεται το μεγάλο χρονικό διάστημα που απαιτείται για να μεγαλώσουν τα φυτά και να ολοκληρωθεί ο κάθετος κήπος που μπορεί να φτάσει τα 5-10 χρόνια. Επιπλέον χρειάζεται προσοχή καθώς τα φυτά μεγαλώνουν γιατί μπορεί να καλύψουν το κενό μεταξύ του πλέγματος και του τοίχου και να δημιουργηθούν προβλήματα στον τοίχο από την υγρασία. Βασική προϋπόθεση για την εγκατάσταση αυτού του συστήματος, είναι ο τοίχος να αντέχει το βάρος του.

Με αρθρωτά πλαίσια: Τα πλαίσια είναι κατασκευασμένα από ανοξείδωτο ατσάλι και η βασική διαφορά από το παραπάνω σύστημα είναι ότι ο τοίχος δεν επιβαρύνεται με το βάρος της κατασκευής. Προϋπόθεση είναι το πλαίσιο να θεμελιώνεται σε στέρεο έδαφος. Στη συνέχεια κατά μήκος του πλαισίου στερεώνονται σύρματα για τη στήριξη των φυτών. Η εγκατάσταση είναι γρήγορη, ενώ το μειονέκτημα του μεγάλου χρονικού διαστήματος που απαιτείται για την ολοκλήρωση του κάθετου κήπου παραμένει.

Συνδυασμένη τεχνική: Δημιουργήθηκε προκειμένου να συντομευθεί ο χρόνος ολοκλήρωσης του κάθετου κήπου, ενώ ταυτόχρονα δίνει τη δυνατότητα να ξεκινήσει ο κάθετος κήπος από κάποιο επίπεδο πάνω από το έδαφος. Σε ένα ατσάλινο πλαίσιο τοποθετείται μεταλλικό πλέγμα αλλά και σειρές φυτοδοχείων. Έτσι περισσότερα φυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ενώ τα φυτοδοχεία μπορούν να είναι ήδη φυτεμένα, με αποτέλεσμα ο κάθετος κήπος να έχει ολοκληρωθεί μέσα σε 2 χρόνια. Φυσικά το σύστημα περιλαμβάνει εγκατάσταση για το πότισμα και την υδρολίπανση των φυτών.

2. Συστήματα “Ζωντανών τοίχων”

Σύστημα “χαλαρού υποστρώματος”: οι μονάδες αυτού του τύπου κάθετου κήπου είναι σαν μικρές θήκες τοποθετημένες στη σειρά μέσα στις οποίες υπάρχει το υπόστρωμα για την εγκατάσταση των φυτών. Μοιάζουν με τσέπες, τσάντες ή ράφια και έτσι αυτός ο τύπος κάθετου κήπου είναι γνωστός και σαν “soil-on-a-shelf” ή “soil-in-a-bag”. Η εγκατάσταση του συστήματος γίνεται κατευθείαν πάνω στον τοίχο και φυσικά είναι αποτρεπτική σε περιοχές με έντονη σεισμική δραστηριότητα. Οι έντονοι άνεμοι και οι βροχές επηρεάζουν πολύ τον κάθετο κήπο αφού συχνά διασκορπίζουν σημαντικό μέρος του υποστρώματος, με αποτέλεσμα να χρειάζεται αναπλήρωση. Συνήθως όταν ο κάθετος κήπος είναι εξωτερικός η αναπλήρωση του υποστρώματος γίνεται μία φορά το χρόνο, ενώ όταν είναι εσωτερικός μία φορά κάθε δύο χρόνια. Τα σύγχρονα συστήματα χαλαρού υποστρώματος διαθέτουν ένα επιπλέον σύστημα θωράκισης ώστε ο κάθετος κήπος να μην επηρεάζεται τόσο από τα καιρικά φαινόμενα. Ο τύπος αυτός κάθετου κήπου συνιστάται για μικρής κλίμακας κατασκευές (π.χ. οικιακούς κήπους, διαχωριστικά μπαλκονιών κ.λ.π) και κυρίως έχει διακοσμητικό ρόλο. Για λόγους ασφαλείας καλό είναι το ύψος της κατασκευής να μην ξεπερνάει το ανθρώπινο ύψος. Ακόμα και τα πιο επαγγελματικά συστήματα αυτού του τύπου δεν πρέπει να ξεπερνούν σε ύψος τα 8m. Στα πλεονεκτήματα αυτού του τύπου, όταν χρησιμοποιείται σε μικρής κλίμακας έργα, είναι ότι είναι σχετικά εύκολη η εναλλαγή των φυτεύσεων από εποχή σε εποχή.

Σύστημα “χαλιού”: Πρόκειται για το σύστημα που δημιούργησε και εφαρμόζει ο Patrick Blanc. Ο σκελετός του συστήματος είναι φτιαγμένος από κοκκοφοίνικα ή ειδική τσόχα και επομένως έχει μικρό πάχος και βάρος. Στον τοίχο που θα εγκατασταθεί ο κάθετος κήπος προσαρμόζεται ένα μεταλλικό πλαίσιο μάσα στο οποίο θα δημιουργηθεί ο κάθετος κήπος. Το πλαίσιο αυτό από τη μία θα “σηκώσει” το βάρος της κατασκευής, ώστε ο τοίχος να επιβαρυνθεί όσο το δυνατόν λιγότερο, από την άλλη θα δημιουργήσει ένα κενό μεταξύ του κάθετου κήπου και του τοίχου από όπου θα επιτρέπεται η κίνηση του αέρα και θα αποφεύγονται τα προβλήματα που θα μπορούσε να δημιουργήσει η υγρασία. Στο πλαίσιο προσαρμόζεται μία αδιάβροχη πλάκα από PVC και πάνω σε αυτή εγκαθίσταται η τσόχα ή ο κοκκοφίνικας. Στην τσόχα ή τον κοκκοφοίνικα έχουν δημιουργηθεί σκισήματα σαν τσέπες, όπου θα τοποθετηθούν και θα αναπτυχθούν τα φυτά. Σε αυτό το σύστημα δεν υπάρχει έδαφος ή άλλο υπόστρωμα από όπου τα φυτά θα αντλήσουν τα θρεπτικά συστατικά που τους είναι απαραίτητα. Η θρέψη των φυτών γίνεται ταυτόχρονα με την άρδευση χρησιμοποιώντας την σύγχρονη τεχνολογία της υδροπονίας. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα σύστημα ανακύκλωσης του νερού. Το νερό αφήνεται να πέσει σιγά-σιγά από την κορυφή του κάθετου κήπου και αφού διαβρέξει το στρώμα ανάπτυξης των φυτών συλλέγεται στη βάση του κάθετου κήπου. Εκεί συμπληρώνεται, τροφοδοτείται με υδατοδιαλυτά θρεπτικά συστατικά και μέσω μίας αντλίας οδηγείται ξανά στην κορυφή του κάθετου κήπου. Στα πλεονεκτήματα αυτού του συστήματος περιλαμβάνονται το μικρό του βάρος, οι πάρα πολλές σχεδιαστικές δυνατότητες που δίνει στον σχεδιαστή- κατασκευαστή και το ότι ο τοίχος φαίνεται ολοκληρωμένος και με πλήρη κάλυψη αμέσως μετά την εγκατάσταση. Το βασικότερο μειονέκτημα αυτού του συστήματος είναι ότι η συντήρηση του κάθετου κήπου απαιτεί μεγάλη πειθαρχία. Εξαιτίας της έλλειψης του εδάφους χρειάζεται μεγάλη προσοχή ώστε να διατηρείται η ισορροπία του υδατικού διαλείμματος που τροφοδοτεί τα φυτά με νερό και θρεπτικά συστατικά. Σε περίπτωση που κάποια φυτά χαλάσουν χρειάζεται αντικατάσταση της συγκεκριμένης περιοχής του κάθετου κήπου.

Σύστημα “ενοτήτων” (structural media): Είναι το σύστημα που προτείνουν οι περισσότεροι κατασκευαστές αφού θεωρούν ότι συγκεντρώνει τα περισσότερα πλεονεκτήματα. Ουσιαστικά ο κάθετος κήπος “δομείται” με ανεξάρτητες ενότητες (blocks) που περιέχουν το υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών. Στον τοίχο εφαρμόζεται ένα μεταλλικό πλαίσιο (αφήνοντας κενό από τον τοίχο) που έχει προκατασκευασμένα πάνελ. Τα πάνελ περιέχουν κελιά ή κουτιά με το υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών. Φυσικά το σύστημα περιλαμβάνει αποστραγγιστική στρώση και σύστημα άρδευσης. Στα πλεονεκτήματα αυτού του συστήματος περιλαμβάνονται η καταλληλότητά του για εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς κάθετους κήπους, η αντοχή του στο χρόνο, στους ισχυρούς ανέμους, στις ορμητικές βροχές και στον πάγο και η σχετικά εύκολη και οικονομική συντήρηση. Επιπλέον το σύστημα αυτό είναι το πιο ανθεκτικό στους σεισμούς. Ακόμα μπορεί να συνδυαστεί με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάνελ. Στα μειονεκτήματα συμπεριλαμβάνονται το αυξημένο βάρος του συστήματος και ο χρόνος που απαιτείται για να αναπτυχθούν τα φυτά και να ολοκληρωθεί ο κάθετος κήπος. Σχεδιαστικά είναι δύσκολη η δημιουργία οργανικών σχημάτων μιας και τα πάνελ είναι τετράγωνα ή ορθογώνια. Τέλος το κόστος της κατασκευής είναι υψηλότερο σε σχέση με τα άλλα συστήματα αλλά μπορεί να αντισταθμιστεί από το χαμηλό κόστος συντήρησης.

Τέλος εκτός από τα παραπάνω βασικά συστήματα κάθετων κήπων υπάρχουν και κάθετοι κήποι με πιο ειδικό χαρακτήρα όπως αυτοί που λειτουργούν σαν βιοφίλτρα, ηχοπετάσματα, αναχώματα.

 

Σύμφωνα με τη διεθνή βάση δεδομένων για τους ταρατσόκηπους και τους πράσινους τοίχους που δημοσιεύεται στο www.greenroofs.com, το μεγαλύτερο σε έκταση έργο κάθετων κήπων έχει πραγματοποιηθεί το 2012 στο “Institute of Technical Education HQ & College Central” της Σιγκαπούρης. Οι κάθετοι κήποι είχαν μέγιστο ύψος 35m, κάλυψαν τις προσόψεις 8 κτιριακών μπλοκ της πανεπιστημιούπολης και η συνολική τους επιφάνεια έφτασε τα 5.324m².

Έφη Νυδριώτη,

Γεωπόνος, Αρχιτέκτων Τοπίου MSc

πηγη :gardenguide