Ποιοτικά κριτήρια και παραγωγή φυτών πράσινης στέγης προς διοχέτευση στην αγορά
Πρόλογος
Σε πολλές περιπτώσεις, ελκυστικά σχέδια πράσινων στεγών αποτυγχάνουν είτε επειδή οι εδαφοκλιματικές απαιτήσεις ορισμένων φυτικών ειδών δεν έχουν ληφθεί υπόψη από τους σχεδιαστές, είτε επειδή κάποια από τα φυτά που περιλαμβάνονται σε αυτά δε διατίθενται στο εμπόριο. Επίσης, συχνά γίνεται επιλογή εντυπωσιακών φυτών και γρασιδιών για το σχηματισμό όμορφων μοτίβων και καμπύλων γραμμών τα οποία στην πραγματικότητα δεν είναι δυνατό να διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ακόμη, γίνεται συχνά επιλογή ενός μόνο φυτικού είδους, κάτι που δε συνιστάται για τα φυτεμένα δώματα.
Τα φυτά καλό είναι να προτιμούνται με μικρή μπάλα ρίζας. Ο πολλαπλασιασμός είναι ανώφελος τον χειμώνα. Πολλά πολυετή που πολλαπλασιάζονται με σπόρο, χρειάζονται πρώτα να υποβληθούν στη διαδικασία της στρωμάτωσης για 6 με 12 εβδομάδες, σε θερμοκρασία μεταξύ των -4˚C και +4˚C. Επίσης, ορισμένα φυτικά είδη απαιτούν συγκεκριμένη έκθεση στο φως της ημέρας για την ανάπτυξή τους, με αποτέλεσμα για συγκεκριμένες περιόδους του έτους η παραγωγή τους να μην είναι εφικτή. Αυτό πρέπει να γίνεται αντιληπτό από τους κατασκευαστές και τους σχεδιαστές. Για πλούσια παραγωγή, συνιστάται ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα όπως στην περίπτωση των ειδών της οικογένειας των σέδων (Sedum spp.) τα οποία αποτελούν, όχι αδίκως, τους «πρωταγωνιστές» στις φυτεύσεις των πράσινων στεγών κυρίως εκτατικού τύπου.
Όσον αφορά τα είδη Σέδων (Sedum spp.)
Το γένος “Sedum” αποτελείται από 420 διαφορετικά είδη και γι’ αυτό είναι το μεγαλύτερο γένος σε είδη της οικογένειας Crassulaceae. Μερικά χρόνια πριν, το γένος ήταν υποδιαιρεμένο σε πολυάριθμα γένη.
Τα φυτά των σέδων είναι ετήσια ή πολυετή ποώδη φυτά με σαρκώδη, εναλασσόμενα, ερυθροπράσινα φύλλα. Τα άνθη τους εμφανίζονται από το Μάιο έως τον Ιούλιο και τα χρώματά τους ποικίλουν από άσπρο έως κόκκινο και κίτρινο, για παράδειγμα: Sedum album, Sedum sexangulare, Sedum reflexum κ.α.
Οι ποικιλίες Phedimus είναι πολυετείς, με έρπουσες ρίζες ημιξυλοποιημένες. Το χειμώνα αυτές οι ποικιλίες είναι γυμνόκλαδες. Έχουν μεγάλα, επίπεδα και οδοντωτά φύλλα με ποίκιλα σχήματα όπως στρογγυλά, ή οβάλ, σε αντίθεση με τα περισσότερα είδη σέδων. Εκτός από τα είδη Phedimus spurious και Phedimus stoloniferus, τα άνθη τους είναι κίτρινα. Παραδείγματα αποτελούν τα είδη Phedimus floriferus, Phedimus kamtschaticus.
Ποικιλίες Phedimus
Οι ετήσιοι βλαστοί του Hylotelephium είναι ύψους 10 με 60 εκ. και πεθαίνουν το χειμώνα. Τα φυτά ανθίζουν από το τέλος του Ιουλίου έως τον Οκτώβριο σε χρώματα από άσπρο έως ροζ. Παραδείγματα αποτελούν τα είδη: Hylotelephium telephium, Hylotelephium cyaneum, Hylotelephium spectabile.
Phedimus kamtschaticus
1)Η καλλιέργεια και οι αποδόσεις των μοσχευμάτων Σέδων
Μοσχεύματα Σέδων
Τα περιμετρικά, συχνά κυλινδρικά, βελονοειδή φύλλα δίνουν στα βλαστάρια των σέδων καλή «επαφή» με το έδαφος. Αυτό σημαίνει πως ριζώνουν σχετικά εύκολα. Η συγκομιδή είναι δυνατή από το τέλος Μαρτίου έως τα μέσα Οκτωβρίου. Τα βλαστάρια κάτω των 5 χιλιοστών που κόβονται στις αρχές της άνοιξης, ευδοκιμούν επίσης. Οι ποικιλίες των σέδων αλλάζουν τον τρόπο ανάπτυξής τους πριν την άνθιση. Η περίοδος άνθισης το Μάιο σηματοδοτεί την έναρξη της ανάπτυξης σε μήκος. Ο παραγωγός πρέπει να διασφαλίσει ότι δεν αναπτύσσονται ανθοφόροι βλαστοί, αφού ριζοβολούν αλλά ξεραίνονται μετά το τέλος της περιόδου ανθοφορίας. Είναι δυνατό να σπείρει κανείς φυτά στη στέγη, αλλά δε μπορεί να στηριχτεί σε αυτό, δεδομένου ότι πολλοί τύποι μοσχευμάτων παράγουν πολύ μικρή ποσότητα σπόρων.
Μοσχεύματα Phedimus
Τα πιο δημοφιλή είδη που χρησιμοποιούμε (“Weihenstephaner Gold” και “Hybridum Immergruenchen” ) σχηματίζουν κοντά βλαστάρια το φθινόπωρο για να μπορούν να ανταπεξέλθουν το χειμώνα. Όταν τα παλιά βλαστάρια λαμβάνουν αρκετά θρεπτικά συστατικά, είναι δυνατόν να διατηρηθούν. Τα ίδια μπορούν να κοπούν προτού τα βλαστάρια-εδάφους αρχίσουν να αναπτύσσονται στις αρχές του Απρίλη. Οι ψυχρές και παρατεταμένες ξηροί περίοδοι μπορεί να είναι επιζήμιες για αυτό το είδος σέδου. Πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες είναι δυνατό να αποβούν και μοιραίες. Αξίζει να σημειωθεί πως βλαστάρια που έχουν κοπεί αφού έχει προηγηθεί εκβλάστηση, έχουν λίγες πιθανότητες επιβίωσης. Είναι πολύ μαλακά και ξηραίνονται εύκολα. Καλό είναι να αξιοποιούνται οι καλές καιρικές συνθήκες που επικρατούν από τα μέσα του Μαΐου έως τον Ιούνιο και μεταξύ του Αυγούστου και Σεπτεμβρίου. Μερικά είδη δεν πρέπει να κόβονται μέχρι να σχηματιστούν πλήρως ανεπτυγμένα σκληρά βλαστάρια. Τα καλά επίπεδα ανάπτυξής τους και η πλούσια σοδειά που παράγουν, μας δείχνει πως τα είδη Phedimus υπερτερούν των φτηνών μειγμάτων σέδων. Αυτό μπορεί να αποτελεί μειονέκτημα για τον καταναλωτή, ειδικά την άνοιξη. Δεν πρέπει να αναπτύσσονται μοσχεύματα Phedimus τον Οκτώβριο. Μπορούν να ριζώσουν αλλά δε μπορούν να αντέξουν το κρύο στις ψυχρές περιοχές και θα ξεραθούν μέχρι το Μάρτιο – Απρίλιο. Τα είδη Phedimus μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε περιοχές της στέγης που έχουν υγρασία ή που βρίσκονται σε μερική σκιά. Σχηματίζουν «χαλιά» ή και μικρούς θάμνους και είναι ανθεκτικά και με μεγάλη διάρκεια ζωής, όπως και τα άλλα είδη σέδων.
Μοσχεύματα Hylotelephium
Μόνο μερικά είδη μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μοσχεύματα από αυτό το γένος. Ιδανικό είναι το Hylotelephium cyaneum. Τα βλαστάρια μπορούν να κοπούν αφού έχουν ανθίσει και έχουν σκληρύνει (αρχές Μαϊου). Εκθέτοντας πλήρως ανεπτυγμένα βλαστάρια σε φυσικό φως για περισσότερο από 12 ώρες, προκαλείται άνθιση. Τα βλαστάρια ριζώνουν καλά εξ’ αιτίας της έντονης ευχυμίας στα φύλλα. Εντυπωσιακά γκρίζο - ασημένια φυτά σχηματίζονται κοσμώντας τις πράσινες οροφές, ενώ τα ροζ άνθη εμφανίζονται κατόπιν της κύριας ανθοφορίας των σέδων και των ειδών Phedimus.
Προτάσεις για καλλιέργεια
Τα βλαστάρια δεν πρέπει να λιπαίνονται πολύ έντονα. Οι περιοχές που αναπτύσσονται κόβονται απ’ ευθείας. Αυτό επιτρέπει χρόνο για αναγέννηση και σκλήρυνση των βλαστών. Μετά από 2 με 4 χρόνια οι επιφάνειες κοπής πρέπει να επανακαθοριστούν εξ’ αιτίας του ρίσκου της διασταυρούμενης μίξης και σκλήρυνσης της επιφάνειας. Πολλά είδη ανακάμπτουν άσχημα από την τελευταία κοπή, γεγονός το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχημένα μείγματα. Το βάρος των βλασταριών υπολογίζεται με βάση τον όγκο τους. Αυτό εγγυάται τη σωστή ποσότητα ακόμη κι όταν τα βλαστάρια είναι υγρά.
Καλλιέργεια μοσχευμάτων σέδων
Πόσα διαφορετικά είδη πρέπει να περιλαμβάνει μια ποικιλία?
Κάθε ποικιλία μοσχευμάτων πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον 5 διαφορετικά είδη. Πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 3 είδη σέδων ώστε να υπάρχει ορατή «πρασινάδα» κατά τους χειμερινούς μήνες. Μια ποικιλία ειδών Phedimus μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργηθεί μια γρήγορη στρώση κάλυψης. Ποικιλία με 8 είδη είναι η ιδανική. Δεν αναπτύσσονται όλα τα είδη μόνιμα. Περιοχές με υγρασία μπορούν να εμφανιστούν με ένα στρώμα εγκατάστασης σέδων. Το Phedimus sperius και το Hylotelephium cyaneum χρησιμοποιούνται για αυτόν το σκοπό. Μια ποικιλία που να περιλαμβάνει 4-5 είδη σέδων, 3 Phedimus και 1 Hylotelephium είναι η πιο πετυχημένη. Αυτός ο συνδυασμός καλύπτει όλο το φάσμα των χρωμάτων των φύλλων (ανοιχτό πράσινο, κόκκινο, γκρι, σκούρο πράσινο) αλλά και των ανθέων από άσπρο σε ροζ, σε κίτρινο και μεγάλη περίοδο ανθοφορίας με Hylotelephium.
Πόσα μοσχεύματα περιλαμβάνει κάθε κιλό?
Η αγορά της φτηνότερης γκάμας βλασταρίων μπορεί να αποδειχτεί στην πορεία η χειρότερη. Όταν γίνεται μια τέτοια αγορά θα πρέπει να λαμβάνει κανείς υπόψη τα ακόλουθα:
- Τα βλαστάρια πρέπει να κόβονται όταν είναι στεγνά
- Ο τρόπος με τον οποίο κόβονται (με το χέρι ή με μηχανή)
- Αναλογία φύλλων και υπολειμμάτων εδάφους
- Μια ποικιλία μπορεί να περιέχει μεταξύ 2,000 και 5,000 βλασταρίων σε κάθε κιλό. Καλό είναι να ελέγχεται η ποσότητα ανά 100 γραμμάρια και μετά να συγκρίνονται οι τιμές.
Πόσο μακριά πρέπει να είναι τα μοσχεύματα?
Τα μήκη των μοσχευμάτων πρέπει να είναι μεταξύ 0,5 και 5 εκατοστών. Τα βλαστάρια που είναι μικρότερα των 0,5 εκ. ριζώνουν άσχημα και στεγνώνουν γρήγορα σε αντίξοες συνθήκες. Τα μακρύτερα βλαστάρια μπλοκάρουν τους σωλήνες υδροσποράς και έχουν αρνητική επιρροή στο βάρος μάζας.
Τι είναι η ποιότητα μοσχεύματος?
Οι ακόλουθοι παράγοντες είναι αποφασιστικοί για την ποιότητα:
- Ποικιλότητα των ειδών και αναλογία της εκάστοτε ποικιλίας μοσχευμάτων ( 8 – 10 είδη : 75% σέδα, 20% Phedimus και 5% Hylotelephium)
- Μήκος μοσχεύματος: κοντά μοσχεύματα = υψηλή πυκνότητα φυταρίων ανά τ.μ.
- Διάρκεια μοσχεύματος: Μια πλούσια αζωτούχος λίπανση μπορεί να επιταχύνει την ανάπτυξη των μοσχευμάτων. Συχνά τα βλαστάρια που υπέρ – λιπαίνονται «καίγονται» μόλις μερικές μέρες μετά από την έκθεση σε ηλιακό φως, ενώ τα φυτά συρρικνώνονται. Οι μίσχοι είναι συνήθως ασπριδεροί -πράσινοι. Οι καλοί βλαστοί που δύσκολα ξεριζώνονται, έχουν κοκκινωπό χρώμα.
- Καθαρότητα: Ζιζάνια μπορούν να εμφανιστούν πάντα ανάμεσα στην καλλιέργεια βλασταρίων. Τα ζιζάνια μπορεί να οδηγήσουν σε ενοχλητικά βότανα που πολλαπλασιάζονται στη στέγη. Μέρη των φύλλων μπορούν να δώσουν ένδειξη «καθαρότητας» μοσχευμάτων. Η επίσκεψη σε έναν παραγωγό είναι ένας γρήγορος τρόπος για να πάρει κανείς ένδειξη κακών προδιαγραφών ποιότητας.
Αποθηκεύοντας τα μοσχεύματα
Η διάρκεια στον χρόνο του υλικού των μοσχευμάτων επηρεάζεται ιδιαίτερα από την υγρασία και τις υψηλές θερμοκρασίες. Τα βλαστάρια πρέπει να κόβονται όταν είναι «στεγνά». Μπορούν να επιβιώσουν για 5-6 μέρες σε θερμοκρασίες υπό των 10˚C. Τα υγρά βλαστάρια πρέπει να χρησιμοποιούνται μέσα σε 2-3 μέρες. Σε θερμοκρασίες πάνω των 20˚C η διάρκεια ζωής μειώνεται στο μισό μετά το πολύ από 1,5 με 2 μέρες. Τα βλαστάρια να κόβονται τη μέρα που πρόκειται να αποσταλούν.
2) Χαλί σέδων
Για γρήγορο «πρασίνισμα» όλο και περισσότερα «χαλιά» σέδων χρησιμοποιούνται στις πράσινες στέγες. Παρ’ όλ’ αυτά, υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην ποιότητα των σέδων με τα ανάλογα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.
Τα ακόλουθα χαρακτηριστικά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη:
Υλικό μεταφορέα σέδων (χαλάκι): Τα χαλάκια κοκοφοινίκων είναι ελαφριά και εύκολα στο άπλωμα. Παρ’ όλ’ αυτά, τα υφάσματά τους στερούν των φυτών των θρεπτικών συστατικών τους. Η λίπανση είναι απαραίτητη. Αν και υπάρχει απαγόρευση στη χρήση των λιπασμάτων στις πράσινες στέγες στην Ελβετία.
Τα χαλιά από “vilene” είναι φτηνότερα και δεν αποσυντίθεται. Εμποδίζουν και την εμφάνιση ζιζανίωv, γεγονός που μπορεί να αποτελέσει σημαντικό πλεονέκτημα για την αναδιάρθρωση προϋπαρχόντων υποστρωμάτων. Τα χαλάκια αυτά πρέπει να αποσυντεθούν κατά τη διάρκεια μιας πλήρους αναδιάρθρωσης εκτός κι αν μπορούν να ξανατυλιχθούν σε ρολό. Οι πλαστικοί σύνδεσμοι δε χρειάζονται αλλά χρησιμοποιούνται συχνά για να βοηθήσουν στη σταθεροποίηση του συστήματος του υποστρώματος.
Υπόστρωμα: Το υπόστρωμα πρέπει να περιλαμβάνει τη μικρότερη ποσότητα σε οργανική ύλη. Μεγάλες ποσότητες κομπόστ και τύρφης είναι ένδειξη χαμηλής ποιότητας χαλιού σέδων.
Επιλογή είδους: Η ποιότητα των χαλιών μπορεί να διαφέρει όσον αφορά την ποσότητα των ειδών και το ποσοστό κάλυψης.
Μονάδες: Πώς μπορούν λογιστικά προβλήματα να λυθούν; Πώς μπορούν τα χαλιά να μεταφερθούν και να στρωθούν χωρίς πρόσθετη δουλειά και έξοδα;
Ρολό «χαλιού» σέδων
Βαθμός κάλυψης για το στρώμα φύτευσης
Δεν είναι όλα τα χαλιά σέδων που πωλούνται, πλήρως καλυμμένα με φυτά. Το επίπεδο κάλυψης κυμαίνεται στο 60 – 100%. Αν π.χ. το «χαλί» παράγεται σε λωρίδες 0.5 Χ 2 μ. σε μονάδες του 1 τ.μ. , είναι δυνατό να μεταφερθεί μέσα σε κουτιά, από έναν άνθρωπο. Σε αυτήν την περίπτωση το υπόστρωμα, απλώνεται πάνω σε χαλί από “vilene”, σε στρώση πάχους 2 εκατοστών. Η περίοδος καλλιέργειας διαρκεί περίπου 5 μήνες κατά την περίοδο βλάστησης. Τα «χαλιά» πρέπει να στρωθούν από την αγορά τους εντός μίας με μιάμισης μέρας. Για μεγάλες μεταφορές απαιτείται «βαν» με ψύξη.
3)Μικρά φυτά
Αυτά μπορούν να φυτευθούν ακόμη και τους καλοκαιρινούς μήνες όταν μοσχεύματα δε μπορούν πια να σπαρθούν. Γι’ αυτό, πρέπει να ληφθούν υπόψη υψηλότερες απαιτήσεις σε νερό. Τα φυτά μπορούν να είναι διαθέσιμα σε μεγάλο εύρος μεγέθους μπάλας, είτε με μεμονωμένα ή ανάμεικτα είδη, ή και με είδη που έχουν αναμειχθεί με βότανα. Ο προτεινόμενος αριθμός μικρών φυτών ανά τ.μ. εξαρτάται από το μέγεθος των μπάλων. Μικρές μπάλες σέδων φυτών από παλέτες με μπάλες 2 εκατοστών, μπορούν απλά να πιεστούν μέσα στο εδαφικό υπόστρωμα της πράσινης στέγης. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει να φυτευθούν περίπου 50 με 100 τ.μ. σε μία ώρα.
Πολυετή βότανα μπορούν να καλλιεργηθούν σε πολλαπλές σχάρες και σε έδαφος για ταρατσόκηπο. Πρέπει να διασφαλίζεται όμως ότι τα φυτά δεν υπερ – λιπαίνονται, τρέφονται καλά και βρίσκονται υπό υγιείς συνθήκες. Πεινασμένα, ριζωμένα και πολύ παλιά φυτά απαιτούν χρόνια για να αναπτυχθούν σωστά. Η παραγωγή των βοτάνων δεν είναι ιδιαίτερα αποδοτική αφού τα βότανα πολλαπλασιάζονται κυρίως με σπόρο. Οι καλλιέργειες πρέπει να αντικαθιστώνται 3 φορές τον χρόνο και τα παλαιότερα φυτά πρέπει να αποσυντίθενται. Η ζήτηση είναι ιδιαίτερα χαμηλή.
Μικρές μπάλες σέδων
4)Άλλα παχύφυτα
Υπάρχουν κι άλλοι αντιπρόσωποι της οικογένειας Crassulaceae που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις πράσινες στέγες. Σε αυτούς περιλαμβάνονται φυτά για λάτρεις, που δεν είναι κατά λληλα για μεγαλύτερες στέγες εξ’ αιτίας της αδύναμης ανάπτυξής τους και τα οποία υπερκαλύπτονται συχνά από είδη σέδων, όπως Orostachys, Prometheum, Rosularia, Sempervivum κ.α.
Καλλιέργειες μοσχευμάτων
Αντιπρόσωποι της οικογένειας Aizoaceae από το γένος Delosperma έχουν μικρή διάρκεια ζωής και δεν ανταπεξέρχονται καλά στους υγρούς χειμερινούς μήνες. Μερικοί κάκτοι επίσης παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όπως διάφοροι Opuntia που είναι αρκετά σκληροί και μπορούν εύκολα να χρησιμοποιηθούν σε στέγη με αποστράγγιση. Φύλλα από το συγκεκριμένο φυτό μπορούν να πιεστούν στο εδαφικό υπόστρωμα μεταξύ των μηνών Απριλίου και Ιουνίου. Σε ένα μήνα αυτά θα έχουν ριζώσει και μετά από μερικά χρόνια θα εξελιχθούν σε μεγάλα φυτά. Τα μεγάλα διακοσμητικά άνθη εμφανίζονται το καλοκαίρι και κατά το φθινόπωρο, ενώ τα φρούτα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή μαρμελάδας. Τα φυτά αυτά αξίζουν σίγουρα δοκιμή σε πράσινη στέγη.
Αναδημοσίευση κειμένου του DANIEL LABHART Κηποτέχνη και Ιδιοκτήτη των Φυτωρίων “Labhart”, στην περιοχή Schafisheim, Ελβετίας -από πρακτικά Παγκόσμιου Συνεδρίου Πράσινων Στεγών 2009 “Bringing Nature Back To Town” .
Μετάφραση κειμένου από τη Ψαριανού Κατερίνα, Γεωπόνο – Αρχιτέκτονα Τοπίου - Μέλος της Γεωρυθμική ΑΤΕ
