Εμείς φτιάχνουμε τις πόλεις και αυτές εμάς

του

Ioannis Charalampopoulos

ΕΔΙΠ, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Eργ.Γενικής & Γεωργικής Μετεωρολογίας ΓΠΑ

Όλα και περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν να ζουν στις πόλεις οι οποίες αυξάνουν σε αριθμό και έκταση. Κατά το έτος 2015 το 53.8% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε αστικά κέντρα. Αυτό το ποσοστό αυξάνει με σταθερό ρυθμό σε παγκόσμιο επίπεδο και με υψηλότερους ρυθμούς στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Η ζωή στις πόλεις είναι η συνύπαρξη των πολιτών σε ένα τεχνητό, δομημένο περιβάλλον. Αυτό το περιβάλλον που το διαμορφώνει ο άνθρωπος, τελικά με τη σειρά του διαμορφώνει τον άνθρωπο, την ψυχολογία, τη συμπεριφορά και την υγεία του. Ο Τσώρτσιλ έλεγε “φτιάχνουμε τα κτήρια μας και μετά αυτά διαμορφώνουν εμάς”. Η διαπίστωση αυτή έγινε κατά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και το περιεχόμενο της φαίνεται να απασχολεί σήμερα πολλούς επιστήμονες από διαφορετικός κλάδους. Εκτός από τους διαμορφωτές της πόλης (αρχιτέκτονες, πολεοδόμους κ.λπ.) ενδιαφέρονται πλέον και επιστήμονες του χώρου της υγείας όπως νευρολόγοι, ψυχίατροι και ψυχολόγοι ενώ κεντρικό ρόλο στις έρευνες παίζουν οι βιοκλιματολόγοι.

Τα αποτελέσματα πολλών μελετών έχουν συγκλίνει στην άποψη ότι η μορφή και η θέση των κτηρίων επηρεάζουν κέντρα του εγκεφάλου τα οποία διαμορφώνουν την αντίληψη της γεωμετρίας και της διάταξης στο χώρο. Παρά τη νέα αυτή γνώση ακόμα και σήμερα οι πόλεις ή τα κτήρια δεν σχεδιάζονται με βάση αυτή τη θεμελιώδη αλληλεπίδραση αλλά κυρίως με σκοπό την εξυπηρέτηση της αισθητικής και άλλων πρακτικών λειτουργιών.

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αν βρουν τον τρόπο να εξηγήσουν τη διαδικασία με την οποία η διαμόρφωση της πόλης επηρεάζει την ψυχική και νοητική κατάσταση του πολίτη, τότε θα παρέχουν ένα εξαιρετικό εργαλείο στους ειδικούς για να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν όλο και καλύτερες πόλεις.

Οι αποδείξεις που έχουν οι μελετητές για την επίδραση της δόμησης στη συμπεριφορά, την κοινωνική δραστηριότητα ακόμα και την εγκληματικότητα είναι πλέον πολλές και πυκνές. Βέβαια, η ψυχολογία είναι αποτέλεσμα και της σωματική κατάστασης, άρα ο τρόπος που η πόλη επηρεάζει την υγεία των πολιτών συνδιαμορφώνει τη συμπεριφορά και τέλος την ψυχολογία.

Ο Colin Ellard υποστηρίζει ότι οι προσόψεις των κτηρίων παίζουν καθοριστικό ρόλο. Οι μονότονες και πανομοιότυπες προσόψεις είναι βαρετές και επιδρούν αρνητικά σε αντίθεση με τις περίπλοκες. Έχει παρατηρηθεί ότι ο περιπατητής επιταχύνει το βήμα του όταν βρίσκεται ανάμεσα σε μονότονα και πανομοιότυπα κτήρια, πιθανότατα για να μειώσει το χρόνο που μένει ανάμεσά τους.

Η οπτική ποικιλία είναι αυξημένη στις πόλεις της Ελλάδας

Αντίθετα το στρες και το άγχος της πόλης μειώνεται όταν υπάρχει πρόσβαση σε χώρους πράσινου. Η επίδραση της αστικής βλάστησης είναι πολλαπλή και με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Άμεσα, τα δένδρα και τα άλλα στοιχεία του αστικού πράσινου βελτιώνουν την αισθητική του χώρου ενώ η οπτική περιπλοκότητα φαίνεται να ηρεμεί τις εγκεφαλικές λειτουργίες. Την ίδια στιγμή η λειτουργία της βλάστησης προκαλεί μείωση των ακραίων θερμοκρασιών, οι οποίες ενοχοποιούνται για ψυχολογική αστάθεια και εκδήλωση στρες. Πολλές μελέτες σε βάθος χρόνου δείχνουν ότι η εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς, η έξαρση ψυχικών διαταραχών, καρδιακών και αναπνευστικών προβλημάτων, συνδέονται με τις υψηλές θερμοκρασίες οι οποίες είναι υψηλότερες στα αστικά κέντρα λόγω του φαινόμενου της αστικής θερμικής νησίδας. Η μόνη αξιόπιστη λύση για τη μείωση της θερμοκρασίας στην πόλη είναι η ανάπτυξη και η επέκταση της βλάστησης. Η ανάγκη αυτή γίνεται όλο και μεγαλύτερη όσο το ευρύτερο κλίμα της περιοχής είναι ξηρότερο και θερμότερο.

Αντίθετα, η ευρεία χρήση του κλιματιστικού κάνει τη θερμοκρασία της πόλης υψηλότερη και την ενεργειακή κατανάλωση υψηλή και αναποτελεσματική.

Επιστρέφοντας στην επίδραση της αστικής μορφολογίας στην ψυχολογία των πολιτών ο Charles Montgomery υποστηρίζει ότι η μετατροπή της ποικιλομορφίας των προαστίων σε μια ομοιόμορφη εικόνα αστικού κέντρου με υψηλά και “άχρωμα” κτήρια θα είναι μια νέα μεγάλη καταστροφή. Αυτή η αντίληψη τεκμηριώνεται από μελέτες που δείχνουν ότι οι άνθρωποι που μεγαλώνουν σε αστικό περιβάλλον έχουν διπλάσια πιθανότητα εμφάνισης σχιζοφρένιας, κατάθλιψης και διαταραχών άγχους. Ένας σημαντικός παράγοντας που σχετίζεται με αυτά τα ευρήματα είναι αυτό που ονομάζουν οι ερευνητές ως κοινωνικό στρες (social stress) το οποίο εντείνεται όσο χαλαρότεροι είναι οι κοινωνικοί δεσμοί σε επίπεδο γειτονιάς. Η διαβίωση στην πόλη, σύμφωνα με μελέτες, αλλάζει ακόμα και τη βιολογία του εγκεφάλου και τον κάνει πιο επιρρεπή στο άγχος. Παρά του ότι θα περίμενε κανείς ότι η αυξημένη πυκνότητα πληθυσμού στις πόλεις, θα βοηθούσε στην ανάπτυξη κοινωνικών δεσμών, είναι προφανές ότι οι κοινωνικές σχέσεις είναι σε κακό επίπεδο στις πόλεις. Έτσι ο παράγοντας της κοινωνικής απομόνωσης είναι ο πρώτος και κυρίαρχος παράγοντας επιβάρυνσης της πνευματικής και ψυχικής υγείας. Άρα ένας από τους στόχους του αστικού σχεδιασμού είναι η “θεραπεία” της απομόνωσης αυτής.

O William Whyte είχε προτείνει στους σχεδιαστές να διατάσσουν τα αντικείμενα στον αστικό χώρο έτσι ώστε να πλησιάζουν οι πολίτες μεταξύ τους και να δίνουν την αίσθηση ότι συνομιλούν οι πολίτες μεταξύ τους αλλά και με τα αντικείμενα, μια διαδικασία που ο ίδιος ονόμασε τριγωνοποίηση. Οι σκέψεις του Whyte έχουν βρει απήχηση στον κόσμο των πολεοδόμων και έχουν υλοποιηθεί στην Time Square, το κέντρο Rockefeller και αλλού. Βέβαια είναι εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς μέσω του σχεδιασμού τον πολίτη να νοιώθει άνετα ανάμεσα σε χιλιάδες άγνωστους. Βέβαια το στοίχημα του σχεδιασμού που βελτιώνει την άνεση του πολίτη είναι κρίσιμο γιατί όταν κάποιος αισθάνεται καλά συμπεριφέρεται καλύτερα στους γύρω του και βελτιώνει το κοινωνικό “κλίμα”.

Ένα από τα ισχυρότερα στρεσογόνα είναι η έλλειψη προσανατολισμού και η σύγχυση σχετικά με τη θέση στο χώρο. Άρα οι “τακτοποιημένη” διάταξη της πόλης είναι βασικός παράγοντας εμπέδωσης ηρεμίας για τον πολίτη. Οι νευρο- επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η γνώση της διάταξης των βασικών “μνημείων” στο χώρο βοηθούν την ανάπτυξη αισθήματος ασφάλειας.

Ένα άλλο ενδιαφέρον ζήτημα το οποίο μελετάται όλο και περισσότερο από τους ειδικούς είναι τα μονοπάτια (desire paths) που φτιάχνουν οι πολίτες με τις διαδρομές τους εκτός των σχεδιασμένων θέσεων βάδισης. Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο των διακλαδώσεων μετακίνησης που εμφανίζονται εκτός των πλακόστρωτων μέσα σε πάρκα ή σε άλλες θέσεις με μαλακά υλικά επίστρωσης.

Μονοπάτια των πολιτών — Desire paths

Αυτά τα μονοπάτια αποκαλύπτουν σχεδιαστικά λάθη ή τις αβλεψίες και η συστηματική τους μελέτη μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερο σχεδιασμό/ανασχεδιασμό των υπαίθριων χώρων. Εκτός από αυτά όμως, η πόλη προσφέρει διάφορα “σημάδια” για το πως αντιλαμβάνονται οι κάτοικοί της τη λειτουργία και για το πως θα ήθελαν να είναι αυτή. Όταν αυτά είναι προϊόν μη οργανωμένης δράσης, τότε αποκτούν μεγαλύτερη αξία γιατί δεν έχουν φιλτραριστεί από άλλου είδους συμφέροντα ή επιδιώξεις.

Δεδομένου ότι σε όλο τον πλανήτη ο πληθυσμός συγκεντρώνεται στις πόλεις, αν θέλουμε να μειώσουμε τα προβλήματα και τις επιβαρύνσεις πρέπει να σχεδιάσουμε τις πόλεις μας ώστε να είναι φιλικές και ευχάριστες. Όσο και αν επενδύσουμε στο εσωτερικό του κτηρίου ο εξωτερικός δημόσιος χώρος είναι εκείνος που αναπόφευκτα μας διαμορφώνει. Όπως σε όλες τις περιπτώσεις τα ιδιωτικά οφέλη (ευχάριστη ζωή) προκύπτουν όταν έχει συντελεστή δημόσια πρόοδος. Άρα πρέπει να ξανασχεδιάσουμε τις πόλεις και τις ζωές από έξω προς τα μέσα και όχι το αντίστροφο.

Πηγές και προτάσεις μελέτης

1. The hidden ways that architecture affects how you feel

2. Charles Montgomery books

3. Places of the Heart: The Psychogeography of Everyday Life

πηγή:https://medium.com/@icharalamp/%CE%B5%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CF%82-%CF%86%CF%84%CE%B9%CE%AC%CF%87%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%AD%CF%82-%CE%B5%CE%BC%CE%AC%CF%82-f3501b6f3c68

Η ιστορία και η ανάπτυξη της οικολογικής αρχιτεκτονικής

Πολλοί βλέπουν την οικολογική αρχιτεκτονική ως μια ολοκαίνουργια ιδέα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν εδώ και πολύ καιρό. Όποτε οι άνθρωποι ανέπτυσσαν αστικές περιοχές, γνώριζαν τις αλλαγές που έκαναν στο φυσικό περιβάλλον. Η οικολογική αρχιτεκτονική αφορά στη διατήρηση και συμπλήρωση των φυσικών στοιχείων σε ένα αστικό περιβάλλον, είτε πρόκειται για πράσινο τοίχο σε ένα μόνο κτίριο είτε για την ενσωμάτωση των χώρων πρασίνου σε πόλη που σχεδιάζεται. Η οικολογική αρχιτεκτονική και η αρχιτεκτονική τοπίου  είναι ένας τύπος αστικής πράσινης οικοδόμησης, η οποία αφορά στη δημιουργία χώρων πρασίνου που συμβάλλουν στην συμβίωση μεταξύ αστικών και φυσικών περιβαλλόντων. Καθώς οι πόλεις σε όλο τον κόσμο γίνονται μεγαλύτερες, η οικολογική αρχιτεκτονική έχει αναπτυχθεί για να προωθήσει αυτή τη συμβίωση με νέους, δημιουργικούς, αισθητικά ευχάριστους τρόπους. Έχει επίσης αυξηθεί σε δημοτικότητα καθώς έχουμε γίνει πιο ευαισθητοποιημένοι με την αλλαγή του κλίματος,

Η οικολογική αρχιτεκτονική, όπως την ξέρουμε, υπήρξε από τη δεκαετία του 1960 και συνεχώς εξελίσσεται για να φιλοξενήσει τους νέους τρόπους με τους οποίους οικοδομούμε. Είμαστε σε ένα συναρπαστικό σημείο στο χρονοδιάγραμμα της οικολογικής αρχιτεκτονικής και βλέποντας αυτό το σύστημα να μεγαλώνει και να προσαρμόζεται θα προσφέρει άπειρες δυνατότητες στις χάρτες των πόλεων μας.

Η ιστορία της οικολογικής αρχιτεκτονικής

Η οικολογική αρχιτεκτονική υπήρξε εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ένα διάσημο παράδειγμα είναι το Angkor Wat, ένα συγκρότημα ναών της Καμπότζης που χτίστηκε τον 12ο αιώνα μ.Χ. και βρίσκεται ακόμα σήμερα.

Το Angkor Wat χρησιμοποιεί ένα πολύπλοκο σύστημα άρδευσης και έναν υδραυλικό κινητήρα για την τροφοδοσία πολλών πτυχών του συγκροτήματος, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης νερού για ξηρούς μήνες, ποτίσματος καλλιεργειών  και περιοχών θέρμανσης και ψύξης όπως απαιτείται. Το Angkor Wat χρησιμοποιεί επίσης φυσικά υλικά τοπικής προέλευσης σε όλη τη δομή του, πράγμα που σημαίνει ότι το αποτύπωμα άνθρακα του είναι χαμηλότερο από μια δομή όπου τα υλικά θα μεταφέρθηκαν στην περιοχή από όλο τον κόσμο.

Αυτές οι εκπομπές από τις μεταφορές αποτελούν τεράστια πηγή εκπομπών άνθρακα στην οικοδομική βιομηχανία. η εξέταση των πρακτικών που χρησιμοποιούνται στο Angkor Wat θα μπορούσε να μας βοηθήσει να βελτιώσουμε τις δικές μας πρακτικές 900 χρόνια αργότερα.

 Η οικολογική αρχιτεκτονική όπως τη γνωρίζουμε σήμερα αναπτύχθηκε από το κύμα υπεράσπισης τουπεριβάλλοντος  που κέρδισε δημοτικότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες στη δεκαετία του 1960. Αυτό το κίνημα συνέβαλε σε διάφορους παράγοντες, όπως το σεβασμό του τρόπου ζωής της εγγενής αμερικανικής καταγωγής με τη φύση και η αντίθεση στην αστική εξάπλωση και τα προάστια που αναπτύσσονταν γρήγορα στις ΗΠΑ.

          Αυτοί οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές πειραματίστηκαν με τις δομές διαβίωσης και πώς ο τρόπος ζωής τους αλληλεπιδρά με το τοπικό οικοσύστημα. Το 1969, ο Ian McHarg, αρχιτέκτονας τοπίου, δημοσίευσε το "Design With Nature". ένα βιβλίο για την οικολογική αρχιτεκτονική που προώθησε τις ιδέες που είχαν εξερευνηθεί κατά την τελευταία δεκαετία. Από εκείνο το σημείο, η οικολογική αρχιτεκτονική συνέχισε να προχωράει, τεχνολογικά και σε δημοτικότητα. Ο 21ος αιώνας είδε μια έκρηξη στην πράσινη αρχιτεκτονική , καθώς η σημασία του πράσινου χώρου στο αστικό περιβάλλον έγινε σαφέστερη.

Οικο-αρχιτεκτονική στον 21ο αιώνα

        Η σύγχρονη οικολογική αρχιτεκτονική στοχεύει στην καταπολέμηση του κυρίαρχου στυλ αρχιτεκτονικής που καταστρέφει τη γη. Σύμφωνα με την Encyclopaedia Britannica , η κατασκευή οικιών κατανάλωσε περισσότερους από τους μισούς πόρους του κόσμου στις αρχές του 21ου αιώνα. Αυτό περιλαμβάνει: - το 16% των πόρων γλυκού νερού - το 30-40% όλων των ενεργειακών αποθεμάτων - το 50% όλων των πρώτων υλών που ανασύρονται από την επιφάνεια της Γης (κατά βάρος) - 40-50% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.

           Η σχέση μεταξύ περιβάλλοντος και αρχιτεκτονικής είναι επί του παρόντος σε χαμηλό επίπεδο και η σύγχρονη οικολογική αρχιτεκτονική αγωνίζεται για τη αύξηση του και την αειφορια. Η οικο-αρχιτεκτονική του 21ου αιώνα χρησιμοποιεί το σχεδιασμό και τις αστικές οικολογίες για να δημιουργήσει κτίρια που λειτουργούν με το περιβάλλον και όχι εναντίον του.

          Οι πυλώνες αυτού του στυλ είναι η επαναχρησιμοποίηση υλικών, η χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, η εξοικονόμηση ενέργειας και η προσεκτική τοποθέτηση υλικών. Εφαρμογή όλων αυτών των δομών κατά το σχεδιασμό και την οικοδόμηση αποτελεσμάτων σε φιλική προς το περιβάλλον, βιώσιμη αρχιτεκτονική.

Τι συμβαίνει μετά?

           Δύο από τους πιο διαδεδομένους λόγους για την ανάπτυξη της οικολογικής αρχιτεκτονικής είναι οι περιβαλλοντικοί και  οι αισθητικοί. Κάθε χρόνο κατανοούνται περισσότερα για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και πολλοί άνθρωποι στρέφονται προς την οικο-αρχιτεκτονική για να καταπολεμήσουν τις ζημιές που έχουν ήδη γίνει, καθώς και να ελαχιστοποιήσουν τις ζημιές που θα προκληθούν στη μελλοντική κατασκευή. Οι πόλεις σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν τον Δείκτη Βιοποικιλότητας της πόλης για να μετρήσουν τη δύναμη της βιοποικιλότητας χρησιμοποιώντας παράγοντες όπως η εγγενής βιοποικιλότητα στην πόλη, οι υπηρεσίες οικοσυστημάτων και η διαχείριση  της βιοποικιλότητας.

             Οι πόλεις χρησιμοποιούν το CBI για τη διεξαγωγή μετρήσεων ετησίως και χρησιμοποιούν αυτές τις πληροφορίες για να καθορίσουν πώς μπορούν να βελτιώσουν τα τοπικά οικοσυστήματα τους. Όταν μια πόλη λαμβάνει χαμηλή βαθμολογία στο CBI, η οικολογική αρχιτεκτονική είναι συχνά ένα από τα πρώτα μέτρα που έχουν τεθεί σε εφαρμογή από τους πολεοδόμους. Οι ζωντανοί τοίχοι και οι πράσινες στέγες μπορούν να προστεθούν σε υπάρχοντα κτίρια για τη βελτίωση του αποτυπώματος άνθρακα της περιοχής και οι πρακτικές οικολογικής αρχιτεκτονικής μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά την κατασκευή νέων κτιρίων. Ο συνδυασμός αυτών των πρακτικών μας βοηθά να δημιουργήσουμε έναν πιο πράσινο, περιβαλλοντικά ασφαλέστερο κόσμο.

           Καθώς άρχισε το σύγχρονο κίνημα οικολογικής αρχιτεκτονικής, το ίδιο έκανε και ένα αρχιτεκτονικό κίνημα που το αντιτάχθηκε με κάθε τρόπο. Από τη δεκαετία του 1960, σημειώθηκε τεράστια αύξηση στα σκυροδέματα με κατασκευή που καταναλώνει μεγάλες ποσότητες νερού και ορυκτών καυσίμων. Τα στυλ όπως η βιταμπαλιστική και η μοντερνιστική αρχιτεκτονική δεν είναι πλέον τόσο δημοφιλή όσο ήταν μεταξύ της δεκαετίας του 1960 και της δεκαετίας του '80 και τα πράσινα χαρακτηριστικά επιτρέπουν να καλύπτονται και να μεταμορφώνονται τα σκληρά στυλ τους.

           Ο σχεδιασμός και η αστική οικολογία αλλάζουν συνεχώς, αλλά η οικολογική αρχιτεκτονική φέρνει τα δύο μαζί, προστατεύοντας και ενισχύοντας και τα δύο. Η οικολογική αρχιτεκτονική έχει αλλάξει δραστικά από τις αρχές της με τις πρώτες πόλεις να μεταλλάσονται  θετικά  και ακόμη και από τις σύγχρονες αρχές της δεκαετίας του 1960.

        Η σχέση μεταξύ περιβάλλοντος και αρχιτεκτονικής δοκιμάζεται τώρα με την επέκταση των πόλεων και την αύξηση των απειλών της αλλαγής του κλίματος. Η επικρατούσα αρχιτεκτονική στον 21ο αιώνα καταστρέφει τη Γη σε τέτοιο βαθμό που η σύγχρονη οικολογική αρχιτεκτονική είναι πλέον ανεκτίμητη ως εναλλακτική λύση. Ευτυχώς, που  πόλεις σε όλο τον κόσμο αγκαλιάζουν την οικολογική αρχιτεκτονική, τόσο μέσα από τις κατευθυντήριες γραμμές του πολεοδομικού σχεδίου, όσο και με χαρακτηριστικά όπως ζωντανοί τοίχοι και πράσινες στέγες.

        Το μέλλον της οικολογικής αρχιτεκτονικής ελπίζουμε ότι θα δημιουργήσει  μια περαιτέρω αύξηση της δημοτικότητας του, καθώς και θετικές επιπτώσεις στα αστικά οικοσυστήματα.

www.ansgroupglobal.com